Một trong những điểm nổi bật, làm nên nét độc đáo riêng biệt của Chùa Thầy chính là cấu trúc “tam bảo” – ba tòa nhà chính xếp theo trục ngang, nằm song song nhau, ẩn mình dưới chân núi Sài Sơn. Ba tòa được thiết kế một cách hài hòa, đối xứng và liền mạch, vừa đảm bảo chức năng tôn giáo, vừa tạo nên một tổng thể kiến trúc trang nghiêm – cổ kính – ấm cúng.

Chùa Hạ (Chùa Ngoài)

Đây là nơi đầu tiên khách hành hương đặt chân đến. Chùa Hạ có không gian rộng rãi, là nơi tiếp đón khách thập phương, đặt bàn thờ Đức Ông – vị thần hộ pháp, người được tin là bảo vệ cửa chùa và soi đường cho những ai thành tâm hướng Phật. Trong không gian yên tĩnh, mùi hương trầm lan tỏa, Chùa Hạ như là nơi “giới tuyến” giữa cuộc sống đời thường và không gian tâm linh.

Chùa Trung (Chùa Giữa)

Tiến vào bên trong là Chùa Trung – trung tâm thờ tự chính, nơi đặt tam thế Phật: Phật quá khứ, hiện tại và tương lai, cùng với nhiều pho tượng quý bằng gỗ và đất nung. Những pho tượng được chế tác tinh xảo, mang phong cách nghệ thuật thời Lý – Trần, là di sản văn hóa – điêu khắc tôn giáo đặc sắc của dân tộc.

Chùa Thượng (Chùa Trong)

Tòa trong cùng là Chùa Thượng, thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh – người sáng lập và tu hành tại đây. Bàn thờ được bài trí trang nghiêm, phía sau là các pho tượng tái hiện ba giai đoạn trong cuộc đời ngài: lúc tu hành, khi đắc đạo, và sau khi hóa thân. Đây là nơi linh thiêng nhất trong chùa, thu hút đông đảo phật tử tới dâng hương, cầu nguyện.

Ba tòa chùa được kết nối bằng hệ thống hành lang gỗ lim cổ kính, mái ngói lợp rêu phong, tạo nên một không gian khép kín nhưng vẫn thoáng đãng, gần gũi với thiên nhiên. Những hành lang này không chỉ là lối đi, mà còn là “đường thiền”, nơi khách hành hương có thể thả bước tĩnh tâm trong tiếng chuông chùa và làn khói hương bảng lảng.

Phong thủy và nghệ thuật kiến trúc: “Minh đường tụ thủy”

Phía trước chùa là hồ Long Trì – một hồ nước hình bán nguyệt, được xem là yếu tố phong thủy quan trọng, mang ý nghĩa “minh đường tụ thủy” – nơi khí tụ, tài lộc hội về. Giữa hồ nổi bật là thủy đình – một công trình đặc sắc của nghệ thuật dân gian Việt Nam, gắn với truyền thống múa rối nước từ thời Lý.

Để đến được thủy đình, du khách sẽ băng qua hai cây cầu đá có mái che cổ kính:

• Nhật Tiên Kiều (cầu Mặt Trời)

• Nguyệt Tiên Kiều (cầu Mặt Trăng)

Hai cây cầu cong cong như hình lưỡi liềm, vừa là lối đi vừa là biểu tượng âm dương hòa hợp, dẫn du khách vào không gian linh thiêng giữa hồ nước trong xanh, nơi xưa kia từng vang tiếng trống rối rộn ràng trong những ngày hội làng.

Hành trình khám phá núi Thầy

Sau khi tham quan chùa, nhiều du khách tiếp tục hành trình hành hương kết hợp leo núi, khám phá những di tích linh thiêng ẩn mình trên đỉnh núi Sài Sơn:

• Động Thánh Hóa: Tương truyền là nơi Thiền sư Từ Đạo Hạnh từng nhập thất tu hành. Không gian trong động yên tĩnh, mát mẻ quanh năm, được ví như cõi tịnh độ giữa rừng núi.

• Am Cắc Cớ: Là nơi linh thiêng, được dân gian tin rằng đây là chốn ngài hóa thân thành vua Lý Thần Tông – một trong những giai thoại gắn liền với huyền tích về sự luân hồi và giác ngộ.

• Đỉnh núi Thầy: Từ trên cao, phóng tầm mắt nhìn xuống, bạn sẽ thấy toàn cảnh xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai trải rộng như một bức tranh thủy mặc. Những cánh đồng lúa xen kẽ làng mạc, những mái nhà ẩn hiện dưới hàng cây, dòng sông uốn quanh tạo nên một vẻ đẹp thanh bình, sâu lắng.

Chùa Thầy không chỉ là điểm đến của tín ngưỡng, mà còn là nơi hội tụ của kiến trúc cổ, nghệ thuật dân gian, thiên nhiên và lịch sử. Mỗi bước chân nơi đây là một lần lắng lòng, chiêm nghiệm và cảm nhận vẻ đẹp bất tận của Phật pháp và hồn dân tộc Việt.